HISTORIA SOŁECTWA
Barcice Dolne
to miejscowość w całości położona na równinie, na lewym brzegu Popradu, na wysokości 325 m n.p.m. Jest najmniejszym obszarowo sołectwem gminy Stary Sącz. Poszczególne części wsi noszą nazwę: Gościniec, Drożdżówki. Domostwa zlokalizowane przy drodze głównej – Gościńcu. Drożdżówki położone są w zachodniej części wsi, poza zwartą zabudową. W granicach Barcic Dolnych znajdują się stoki góry Szczuglin, z której wyodrębniono Barcice Dolne. Najstarsza, historyczna część wsi mieści się przy drodze prowadzącej z Barcic do Cyganowic. Nie posiada osobnej nazwy.
Barcice Dolne leżą tuż pod miastem, dlatego są to tereny atrakcyjne dla osadnictwa. Z roku na rok przybywa nowych domów i mieszkańców, numeracja staje się nieczytelna. Wieś posiada ok. 17 dróg o łącznej długości około 10 km. Na koniec 1998 r. było tutaj 151 nieruchomości i 655 mieszkańców (dane o liczbie ludności według stanu z końca 1999 r.). W 2015 r. liczba nieruchomości wzrosła do około 220.
Własność królewska starostwo barcickie leżało w powiecie sądeckim. Ziemie dzierżawy zgrupowane były szerokim pasem nad Popradem, głównie po jego lewej stronie, pomiędzy Starym Sączem na północy a Piwniczną na południu. Początkowo na terenie dóbr barcicko-ryterskich znajdowały się wsie: Barcice, Przysietnica, Rytro i Młodów.
Nie można dokładnie ustalić daty założenia wsi. Pierwsze wzmianki o Barcicach znajdują się w akcie fundacyjnym z roku 1280. Kinga, żona księcia Sandomiersko-Kujawskiego, Bolesława Wstydliwego przekazując na rzecz klasztoru ss. Klarysek w Starym Sączu 28 wsi, wymienia Barcice. Budowa wsi była typową ulicówką, ze szczytami domów zwróconymi w stronę drogi. W XIV w Barcice wraz z pięcioma innymi wsiami podlegały klasztorowi ss. Klarysek w Starym Sączu, przeszły na własność królewską. Przypuszczalnie zaważyły na tym względy strategiczne i ekonomiczne. Zmianę odnotował Jan Długosz.
Starostwo najprawdopodobniej powstało aby zahamować ekspansję węgierskich możnowładców w kierunku północnym. Dolina Popradu stanowiła jedną z ważnych dróg na Węgry, wykorzystywaną zwłaszcza w XIII i XIV wieku. Po odpadnięciu od Sądecczyzny ziem nad górnym Popradem (Lubowla, Gniazda, Podoliniec) w latach 1315-1320, aby nie powierzać kobietom terenu tak ważnego militarnie, ziemie nadpopradzkie stały się na powrót własnością królewską. Siedziba władz starostwa przemiennie znajdowała się w Rytrze (zamek) i Barcicach.
Historia Barcic sięga co najmniej XIII wieku. Pierwsza wzmianka o parafii w Barcicach pochodzi z 1325 r. Nazwa Barcic wg badań prof. Eugeniusza Pawłowskiego nie pochodzi od barci, ale od imienia Bartłomiej, w skrócie Bart, jednego z założycieli wsi.
Ze zbóż wysiewano przeważnie owies i żyto. Starostowie zajmowali się też handlem z Węgrami. Przez Barcice i Rytro prowadziła bowiem główna droga handlowa polsko-węgierska. W 1453 droga ta została uznana za jedynie obowiązujący szlak handlowy na Węgry.
Po 1654 zdecydowanie już władza i punkt administracyjny znalazły się w Barcicach, w północnej części starostwa. Tam też znajdowała się parafia, która powstała ok. 1250, obejmująca swym zasięgiem cały obszar starostwa. W 1728 r. Z okresu staropolskiego brak dokładnych danych co do liczby mieszkańców starostwa. Austriacki spis z 1777 wykazał 1,6 tysięcy mieszkańców w 7 wsiach należących do starostwa.
Z czasem powstały na tym terenie nowe wsie królewskie, Sucha Struga, Obłazy, Wola Krogulecka oraz Roztoka. Przed rokiem 1629 Barcice stanowiły dzierżawę, z której wpłacano do skarbu państwa czynsze. Ziemie dzierżawy Barcickiej rozciągały się szerokim pasmem wzdłuż Popradu. Należały do niej wsie: Barcice Rytro, Sucha Struga, Wola Krogulecka, Obłazy Rycerskie, Młodów i Przysietnica. Siedziba władz dzierżawy i główny punk administracyjny mieścił się w Barcicach. Dzierżawy leżące w terenie podgórskim falistym nie miała najlepszych warunków do rozwoju gospodarki rolnej, gleby też nie były najlepsze. Sytuację pogarszał czasem wylewający Poprad, mający znaczenie gospodarcze, ale kapryśny i czyniący wiele szkody. Na terenie starostwa istniały dwa folwarki w Barcicach i Rytrze. Przeważała tu gospodarka pastersko-hodowlana. W Barcicach hodowla koni i wołów, w Przysietnicy – gospodarka pasterska, w Rytrze – gospodarka leśna.
Specyfikacją dzierżawy, właściwą tylko Barcicom, był chów koni. W połowie XVI w. wypasano tu około 20 koni. Innym ważnym źródłem dochodu dworu był monopol propinacyjny. Źródła wspominają o jednym browarze w Barcicach oraz dwóch karczmach, gdzie szykowaniem zajmowali się prawdopodobnie Żydzi. Istniał również monopol młynny, czyli „przymus mlewa”. Na terenie dzierżawy były młyny w Barcicach, Przysietnicy i Młodowie.
W 1710 r. niemal całą Małopolskę objęła epidemia dźumy. W kronice parafialnej zanotowano „osobliwie w Starym Sączu wymarło dwa tysiące ludzi. W Barcicach, Biegonicach, piwnicznej nie wiedzieć ile wymarło”.
W czerwcu 1770 tereny starostwa zostały zagarnięte („rewindykowane”) przez cesarzową Marię Teresę i włączone do Królestwa Węgierskiego, a w 1773 włączono je do austriackiej Galicji. Starostwo barcickie zostało zlikwidowane w 1785, przeszło pod zarząd dóbr kameralnych austriackich w Nowym Sączu.
W 1785 r., po I rozbiorze Polski, którego dokonały Austria, Rosja i Prusy (w 1772 r.) dawna dzierżawa Barcicka przeszła pod zarząd dóbr kameralnych (rządowych) w Nowym Sączu. Ideą zaborcy było nie tylko włączenie tych ziem w skład monarchii, ale również podporządkowanie ich pod względem narodowym. Temu celowi służyć miał dekret cesarza Józefa Ii z lat 1791 i 1988 o osadnictwie, przyznający Niemcom osiedlającym się w Galicji bardzo korzystne warunki. Korzystając z tych przywilejów pod koniec XVIII w. do N. Sącza i okolic, w tym Barcic napłynęła fala osadników ze Spisza, Węgier, Śląska, Belgii, Hesji i Nassau. Zajęli Barcice Dolnie, Dominików, Spaleniec, Wdżary, Malinki. Nie spełnili jednak oczekiwań zaborcy. Znaczna ich część uległa spolszczeniu, przyjmując polską kulturę i tradycję. W 1914 r. osadnicy opuścili tereny Barcic, odsprzedając swoje dobra.
Olbrzymim dramatem dla mieszkańców wsi były dwa wielkie pożary. Pierwszy 18 grudnia 1811 r. pochłoną prawie pół wsi. Drugi miał miejsce 8 czerwca 1882 r. w Boże Ciało podczas procesji. Spaliła się prawie cała wieś, a z nią kościół parafialny z 1440 r. Łącznie 67 osad włościańskich składających się z przeszło 200 budynków mieszkalnych i gospodarczych, budynki plebańskie, wikarówka, organistówka, trupiarnia i spichlerz gminny.
W 1910 r. nastąpił urzędowy podział Barcic na Górne i Dolne inaczej nazywane niemieckimi.
Pierwsza wojna światowa pozostawiła również i w Barcicach swoje ślady. Wielu młodych ludzi, poddanych cesarzowi Austro – Węgier powołanych zostało do wojska austryjackiego. Przez Barcice przemieszczały się wojska austryjackie i rosyjskie, tu również miały miejsce potyczki bitewne, a znakiem ich są polegli, którzy spoczywają na cmentarzu wojskowym.
Ludność źle odżywiona, bez możliwości zadbania o higienę, narażona była na choroby. I znów epidemia tyfusu plamistego w 1920 r. zebrała obfite plony. W Barcicach marło około 100 ludzi. O tym, jak wiele obiecywano sobie po odzyskaniu wolności świadczy fakt, iż z Ameryki wracali emigranci. Niestety dla mieszkańców Barcic warunki materialne były nadal bardzo trudne. Gospodarstwa rolne, z których utrzymywała się większość rodzin były, rozdrobnione, dawały małe plony. Znane było pojęcie „przednówek”, kiedy to w oczekiwaniu na nowe plony przymierano głodem.
Po zakończeniu I Wojny Światowej hr. Adam Stadnicki, właściciel Nawojowej wykupił dobra rycerskie. Był również właścicielem ziem w Barcicach.
Wybuch II Wojny Światowej był dla mieszkańców wsi wielkim zaskoczeniem. Wprawdzie niektórzy młodzi ludzie zostali zmobilizowani do Armii Polskiej, to nikt tak naprawdę nie wierzył, że dojdzie do wojny.
Na terenie Barcic działał konspiracyjny ruch oporu. Barcice stały się głównym zapleczem dla działalności konspiracji sądeckiej. Barcice były punktem etapowym na drodze przerzutowej na Słowację. Były oazą oddziału partyzanckiego „Lecha” oraz miejscem spotkań, narad i odpraw aktywu „Świsłoczy”.
Pod koniec października 1944 r. do Barcic przybyła grupa mieszkańców Warszawy, ewakuowanych po upadku Powstanie Warszawskiego. Przygotowano dla nich szpital i dom starców.
17 I 1945 r. wojsko niemiecki, które stacjonowało w budynku szkolnym w popłochu opuściło wieś niszcząc pobliskie mosty, również ten łączący Wolę Krogulecką z Barcicami.Już 21 I 1945 r. szkoła została zajęta przez wojska sowieckie, które przebywały tu do 9 II 1945 r. pozostawiając po sobie najgorszą opinię.
W 1947 r. rozpoczęła pracę Poczta w Barcicach. W 1949 r. wybudowano przystanek kolejowy. Linia kolejowa na rasie Tarnów – Budapeszt uruchomiona była w 1876 r. W roku 1987 została zelektryfikowana.
Od 1958 r. na trasie Rytro – N. Sącz rozpoczęły regularne kursy autobusy MKS, później kursować zaczęły autobusy do Przysietnicy, również gmina Piwniczna uruchomiła swoją komunikację autobusową na trasie N. Sącz – Piwniczna – Kosarzyska.
W 1956r wybudowano nowy most łączący Wole Krogulecką z Barcicami. Wcześniej był most prowizoryczny, który w czasie zagrożeń powodzią rozbierano, a mieszkańców Woli Kroguleckiej przewożono łódką.
23 XII 1958 r. podłączono Barcice do sieci elektrycznej. 14 XII 1976 r. oddano do użytku wodociągi. 13 marca 1990 r. nastąpił odbiór sieci gazowej. W kwietniu 1995 r. ukończono prace instalujące centralę telefoniczną i podłączenie domów mieszkańców Barcic do nowej linii telefonicznej. W latach 2000 – 2015 trwały prace nad kanalizacją wsi.
Barcice to miejscowość letniskowa o korzystnym klimacie i dużym nasłonecznieniu. Okoliczne lasy obfitują w jagody i grzyby, są tu również atrakcyjne tereny nadbrzeżne z możliwością uprawiania wędkarstwa. Barcice posiadają również złoża wody mineralnej. Znajdują się w Korzeczkowie, na Klinach i pod Wzgórzem Kroguleckim. Znany i charakterystyczny dla Barcic jest typ halnego zwany wiatrem ryterskim. On to zdecydowanie wpływa na tutejszy klimat powodując okresowe zimowe ocieplenia.
Już w latach 60 i 70 mieszkańcy Barcic próbowali wykorzystać możliwości, jakie dawało położenie geograficzne organizując wypoczynek dla mieszkańców innych regionów Polski. Powstały kwatery prywatne dla wczasowiczów, którym zapewniono świerze powietrze, czystą wodę w Popradzie oraz wyżywienie w stołówkach u gospodarzy, a potem restauracji GS Pod Makowicą.
Autor: Maciej Trzciński
na podstawie:
Kowalczyk Janina – „Barcice na sądeckiej ziemi” – Barcice 1999r.
Dyjas Maria – „Historia OSP Barcice” – Barcice 2002r.
